Vil berre ynskje alle eit GODT NYTT ÅR 2008!
Eit lite frirom for ein nordfjordpsykolog som av og til treng å sette ord på tankar og opplevingar
fredag 28. desember 2007
tirsdag 18. desember 2007
"Åpenhet er betydningsfullt"
Overskrifta er eit sitat, og det er henta frå Mental Helse si nettside. Her seier dei også at "Informasjon og opplysning skaper holdningsendringer". Mental Helse er landets største organisasjon for brukarar av psykisk helsevern. Difor har ein nå i Klinikk for psykisk helsevern i Helse Førde lagt opp til at ein representant for brukarorganisasjonane deltek på Klinikkrådsmøta. Dette er møter der alle dei sju avdelingssjefane og klinikkdirektøren drøftar administrative og faglege problemstillingar.
Dette er jo flott! Klart det er viktig å ha med ein brukarrepresentant i eit slikt forum der så mykje makt er samla, og så mange viktige tema skal drøftast og avgjerder skal takast. Eg er oppriktig glad for at vi på denne måten prøver å ta alvorleg det sitatet i overskrifta seier: "Åpenhet er betydningsfullt"
Eg har nyleg gått ut i lokalavisene her i Nordfjord med det eg meiner er saklege innspel om Psykisk helsevern her i regionen. Dette har eg fått kraftig kritikk for. Ikkje i form av at nokon har teke seg bryderiet med å svare meg, og har gått inn i argumenta og påstandane mine. Nei, eg har fått kritikk for at eg i det heile har tillete meg å meine noko i avisene!
Kva handlar dette om? Er ikkje "åpenhet betydningsfullt" da? Eg let spørsmålet henge i lufta......
Vi diskuterer somatisk helse dag ut og dag inn, i spaltemeter på spaltemeter meiner folk noko om fødeavdelingar, tilbodet av urologar, ortopedi og eg veit ikkje kva. Eg lurer på kvifor vi aldri diskuterer psykisk helsevern? Kan det vere tabubelagt? Lever vi ikkje i eit moderne samfunn tufta på demokratiske prinsipp og ytringsfridom? Er vi ikkje etter kvart så opplyste at vi i si tid til og med tålte å ha ein deprimert statsminister?
Eg har lagt ut avisinnlegga mine i bloggen, så alle som vil kan dømme sjølv om dei er usaklege eller utidige på nokon måte. Eg meiner dei ikkje er det. Kva er det som er så provoserande med at dette blir sagt høgt? Skal vi ha sjans til å få til reell brukarmedverknad må vi da vel diskutere åpent det vi driv med? Informasjonen må ut, vi kan ikkje sitte på kontora våre, godt lønna av offentlege kroner, og tru vi skal få vere fullstendig i fred!
Eit argument eg har blitt presentert for er at "dette må vi da kunne diskutere internt". Og "dette fører ikkje til nokon dialog". Til det vil eg svare: for å få til ein dialog må begge partar vere mottakeleg for den andre sine synspunkt. Eg trur det må andre verkemiddel til enn ein "liksomdialog" nå. Dette er for alvorleg for meg til at eg kan la det ligge, så får det heller bli litt rabalder.
Eg vil verkeleg ynskje brukarrepresentanten i Klinikkrådet i Helse Førde lykke til!
Dette er jo flott! Klart det er viktig å ha med ein brukarrepresentant i eit slikt forum der så mykje makt er samla, og så mange viktige tema skal drøftast og avgjerder skal takast. Eg er oppriktig glad for at vi på denne måten prøver å ta alvorleg det sitatet i overskrifta seier: "Åpenhet er betydningsfullt"
Eg har nyleg gått ut i lokalavisene her i Nordfjord med det eg meiner er saklege innspel om Psykisk helsevern her i regionen. Dette har eg fått kraftig kritikk for. Ikkje i form av at nokon har teke seg bryderiet med å svare meg, og har gått inn i argumenta og påstandane mine. Nei, eg har fått kritikk for at eg i det heile har tillete meg å meine noko i avisene!
Kva handlar dette om? Er ikkje "åpenhet betydningsfullt" da? Eg let spørsmålet henge i lufta......
Vi diskuterer somatisk helse dag ut og dag inn, i spaltemeter på spaltemeter meiner folk noko om fødeavdelingar, tilbodet av urologar, ortopedi og eg veit ikkje kva. Eg lurer på kvifor vi aldri diskuterer psykisk helsevern? Kan det vere tabubelagt? Lever vi ikkje i eit moderne samfunn tufta på demokratiske prinsipp og ytringsfridom? Er vi ikkje etter kvart så opplyste at vi i si tid til og med tålte å ha ein deprimert statsminister?
Eg har lagt ut avisinnlegga mine i bloggen, så alle som vil kan dømme sjølv om dei er usaklege eller utidige på nokon måte. Eg meiner dei ikkje er det. Kva er det som er så provoserande med at dette blir sagt høgt? Skal vi ha sjans til å få til reell brukarmedverknad må vi da vel diskutere åpent det vi driv med? Informasjonen må ut, vi kan ikkje sitte på kontora våre, godt lønna av offentlege kroner, og tru vi skal få vere fullstendig i fred!
Eit argument eg har blitt presentert for er at "dette må vi da kunne diskutere internt". Og "dette fører ikkje til nokon dialog". Til det vil eg svare: for å få til ein dialog må begge partar vere mottakeleg for den andre sine synspunkt. Eg trur det må andre verkemiddel til enn ein "liksomdialog" nå. Dette er for alvorleg for meg til at eg kan la det ligge, så får det heller bli litt rabalder.
Eg vil verkeleg ynskje brukarrepresentanten i Klinikkrådet i Helse Førde lykke til!
mandag 17. desember 2007
Slutt å vere perfekt
Å bli utbrent, eller kanskje vi heller skal kalle det utlada, er det mange som opplever. Vi som jobbar i psykisk helsevern er truleg spesielt utsette. Mange kjenner att symptom som utmatting både fysisk og emosjonelt, konsentrasjonsvanskar, at ein kjenner seg nedstemt og ineffektiv og opplever jobben som eit ork.
Dr.Erik Falkum har forska på dette, og har kome fram til at det er ein kombinasjon av personlege, individuelle faktorar og jobbmessige, organisatoriske faktorar som fører til "utbrenthet".
Av jobbfaktorane nevner han
-KRAVA i jobben. Arbeidsmengde og kompleksitet står ikkje i samsvar med tilgjengeleg kapasitet og ressursar.
-KONTROLL over eige arbeid, at du for eksempel ikkje blir hindra av (byråkratiske) reglar i å vere kreativ for å finne gode løysingar
-BELØNNING. At du føler innsatsen din blir verdsett, enten lønnsmessig eller ved anerkjennelse
-FELLESSKAP på arbeidsplassen, at du opplever at du har støtte frå kollegaer og leiar, ingen skjulte konflikter
-RETTFERD, at fordelinga av belønning og andre goder er rettvis, og blir gitt etter innsats og ikkje ut frå andre, kanskje skjulte prinsipp
-VERDIAR i bedrifta. Er det manglande samsvar mellom dei etiske krava i bedriften og den tilsette sine eigne etiske normer, bil dette føre til emosjoenll utmatting og distansering
Falkum er oppteken av forebygging, og meiner det har vore fokusert for lite på kva arbeidsmiljøfaktorane har å seie her. Organisatoriske tiltak som fokuserer på krav, støtte og kontroll vil vere effektive, meiner han.
I arbeid med pasientar i psykisk helsevern er det viktig at behandlaren er åpen og aksepterande i høve til det akkurat DENNE pasienten strever med. Vi må nytte oss av vedtekne "sanningar" i faget med sunn skepsis og evne til å tenke nyansert. Sjølvsagt er det meir strevsomt å jobbe i eit fag der du ikkje har full kontroll over produktet, enn der du kan servere maten du har laga eller overlevere huset du har bygd!
Eg vil stemme for at vi blir mindre MÅLFIKSERTE, og meir PROSESSORIENTERTE. Eg ønsker meg meir fokus på relasjon og jamstelling på arbeidsplassen, og mindre perfeksjonisme. Å kjenne seg trygg og respektert på ein arbeidsplass som vår vil eg tru er nøkkelen til å kunne møte brukarane med respekt og aksept. Eller?
Dr.Erik Falkum har forska på dette, og har kome fram til at det er ein kombinasjon av personlege, individuelle faktorar og jobbmessige, organisatoriske faktorar som fører til "utbrenthet".
Av jobbfaktorane nevner han
-KRAVA i jobben. Arbeidsmengde og kompleksitet står ikkje i samsvar med tilgjengeleg kapasitet og ressursar.
-KONTROLL over eige arbeid, at du for eksempel ikkje blir hindra av (byråkratiske) reglar i å vere kreativ for å finne gode løysingar
-BELØNNING. At du føler innsatsen din blir verdsett, enten lønnsmessig eller ved anerkjennelse
-FELLESSKAP på arbeidsplassen, at du opplever at du har støtte frå kollegaer og leiar, ingen skjulte konflikter
-RETTFERD, at fordelinga av belønning og andre goder er rettvis, og blir gitt etter innsats og ikkje ut frå andre, kanskje skjulte prinsipp
-VERDIAR i bedrifta. Er det manglande samsvar mellom dei etiske krava i bedriften og den tilsette sine eigne etiske normer, bil dette føre til emosjoenll utmatting og distansering
Falkum er oppteken av forebygging, og meiner det har vore fokusert for lite på kva arbeidsmiljøfaktorane har å seie her. Organisatoriske tiltak som fokuserer på krav, støtte og kontroll vil vere effektive, meiner han.
I arbeid med pasientar i psykisk helsevern er det viktig at behandlaren er åpen og aksepterande i høve til det akkurat DENNE pasienten strever med. Vi må nytte oss av vedtekne "sanningar" i faget med sunn skepsis og evne til å tenke nyansert. Sjølvsagt er det meir strevsomt å jobbe i eit fag der du ikkje har full kontroll over produktet, enn der du kan servere maten du har laga eller overlevere huset du har bygd!
Eg vil stemme for at vi blir mindre MÅLFIKSERTE, og meir PROSESSORIENTERTE. Eg ønsker meg meir fokus på relasjon og jamstelling på arbeidsplassen, og mindre perfeksjonisme. Å kjenne seg trygg og respektert på ein arbeidsplass som vår vil eg tru er nøkkelen til å kunne møte brukarane med respekt og aksept. Eller?
onsdag 12. desember 2007
"TO KLOKE"
Det er ein
som er så klok
at i lag med han
skjønar eg
kor dum eg er.
Så er det
ein annan
som er så klok
at i lag med han
er eg klok
eg og.
Erling Indreeide
(Frå "Eplekosmos", Gyldendal 1990)
mandag 10. desember 2007
Nokre tankar om makt
I relasjonen mellom behandlar og pasient er MAKT eit viktig men lite omsnakka aspekt. Den som skal hjelpe den andre er ein eller annan slags ekspert, og har kunnskap og ressursar den andre treng. Slike relasjonar blir ofte beskreve som USYMMETRISKE, i den forstand at makta er ulikt fordelt mellom deltakarane. Eksperten kan sette "merkelapp" på den andre (diagnose), han kan definere den andre sine behov, og han kan fortelje den andre kva han eller ho må gjere for å bli frisk.
I tillegg til dette kan vi jo ha andre faktorar som for eksempel ulikskapar i kjønn, kultur og rase.
Berre tenk på kor liten og ynkeleg du kan kjenne deg på ein heilt vanleg legetime. Når du treffer behandlaren som skal hjelpe deg med dei psykiske vanskane dine må du blottstille deg på ein heilt annan måte. Tenk deg at du må snakke om noko du skammar deg over, noko du kanskje aldri har fortalt nokon før. Ofte har den som søker hjelp for psykiske vanskar det også veldig vondt.
Alle behandlarar møter liding og nød, det seier seg sjølv. Den som er midt i sitt livs krise, er sjølvsagt svært åpen for det behandlaren har å tilføre. Dette gir behandlaren stor makt, og gjer at vi må stille svært store krav til at vedkomande fullt ut tek ansvar for at alt ein gjer i høve til pasienten er prega av kva PASIENTEN treng, ikkje noko anna. Å ha respekt for den andre si oppfatning av SIN røyndom er nødvendig: "Eg kan ikkje vite sikkert korleis du har det. Det er det berre du som gjer". Det er viktig å reflektere rundt dette.
Å møte nød og liding ofte vil gjerne få fram eit sterkt behov for å hjelpe og lindre. Det er tilfredsstillande å kunne gjere det. Dessutan er det godt å vere den som har "svaret" den andre leiter etter. Det gir ei kjensle av å vere til nytte, av å vere dyktig og verdfull. Ein får gjerne mykje takksemd tilbake, og ofte beundring. Hjelparen blir sett opp til, og oppfatta som eit heilt spesielt menneske med spesielle eigenskapar. Vi er ikkje større enn at dette gjer godt, sjølvsagt. Klart det er ei god oppleving å kunne hjelpe nokon som har det vondt!
Det må likevel ikkje vere styrande for korleis hjelparen møter pasientane sine.
Kanskje ein hjelpar er best i stand til å gje god hjelp om han ikkje er særleg oppteken av SI rolle, SITT bidrag eller SI ekspertise når han møter pasientane? Eigne behov for å vere flink og få beundring må erkjennast, og så parkerast!
I siste nummeret av Tidsskrift for Norsk Psykologforening har generalsekretæren i Rådet for psykisk helse (Sunniva Ørstavik) eit innlegg. Ho er oppteken av faggruppene si makt, og at både psykiaterar og psykologar har stor makt innanfor Psykisk helsevern.
Ho skriv: "Makt betyr innflytelse og muligheter, muligheter til å gjennomføre det som er godt. Men makt handler også om materielle forhold som lønn og posisjon. Og makt og prestisje dreier seg ikke minst om retten til å definere hva som er sannhet."
Hennar bodskap til lesarane av psykologtisskriftet er at om ein søker makt ut frå feil motiv, så spelar det ingen rolle kva for profesjonsgruppe som har mest makt. Det blir feil. Ho hevdar at "Profesjonene kan like det eller ikke, men i framtidas psykisk helse-arbeid vil bare profesjonsgrupper som slåss for brukernes rett og brukernes beste, ha legitimitet".
Dette er eg enig i. Vi får håpe at vektlegginga av brukarmedverknad etter kvart vil tvinge fram større audmjukskap enn vi av og til ser i dag.
I tillegg til dette kan vi jo ha andre faktorar som for eksempel ulikskapar i kjønn, kultur og rase.
Berre tenk på kor liten og ynkeleg du kan kjenne deg på ein heilt vanleg legetime. Når du treffer behandlaren som skal hjelpe deg med dei psykiske vanskane dine må du blottstille deg på ein heilt annan måte. Tenk deg at du må snakke om noko du skammar deg over, noko du kanskje aldri har fortalt nokon før. Ofte har den som søker hjelp for psykiske vanskar det også veldig vondt.
Alle behandlarar møter liding og nød, det seier seg sjølv. Den som er midt i sitt livs krise, er sjølvsagt svært åpen for det behandlaren har å tilføre. Dette gir behandlaren stor makt, og gjer at vi må stille svært store krav til at vedkomande fullt ut tek ansvar for at alt ein gjer i høve til pasienten er prega av kva PASIENTEN treng, ikkje noko anna. Å ha respekt for den andre si oppfatning av SIN røyndom er nødvendig: "Eg kan ikkje vite sikkert korleis du har det. Det er det berre du som gjer". Det er viktig å reflektere rundt dette.
Å møte nød og liding ofte vil gjerne få fram eit sterkt behov for å hjelpe og lindre. Det er tilfredsstillande å kunne gjere det. Dessutan er det godt å vere den som har "svaret" den andre leiter etter. Det gir ei kjensle av å vere til nytte, av å vere dyktig og verdfull. Ein får gjerne mykje takksemd tilbake, og ofte beundring. Hjelparen blir sett opp til, og oppfatta som eit heilt spesielt menneske med spesielle eigenskapar. Vi er ikkje større enn at dette gjer godt, sjølvsagt. Klart det er ei god oppleving å kunne hjelpe nokon som har det vondt!
Det må likevel ikkje vere styrande for korleis hjelparen møter pasientane sine.
Kanskje ein hjelpar er best i stand til å gje god hjelp om han ikkje er særleg oppteken av SI rolle, SITT bidrag eller SI ekspertise når han møter pasientane? Eigne behov for å vere flink og få beundring må erkjennast, og så parkerast!
I siste nummeret av Tidsskrift for Norsk Psykologforening har generalsekretæren i Rådet for psykisk helse (Sunniva Ørstavik) eit innlegg. Ho er oppteken av faggruppene si makt, og at både psykiaterar og psykologar har stor makt innanfor Psykisk helsevern.
Ho skriv: "Makt betyr innflytelse og muligheter, muligheter til å gjennomføre det som er godt. Men makt handler også om materielle forhold som lønn og posisjon. Og makt og prestisje dreier seg ikke minst om retten til å definere hva som er sannhet."
Hennar bodskap til lesarane av psykologtisskriftet er at om ein søker makt ut frå feil motiv, så spelar det ingen rolle kva for profesjonsgruppe som har mest makt. Det blir feil. Ho hevdar at "Profesjonene kan like det eller ikke, men i framtidas psykisk helse-arbeid vil bare profesjonsgrupper som slåss for brukernes rett og brukernes beste, ha legitimitet".
Dette er eg enig i. Vi får håpe at vektlegginga av brukarmedverknad etter kvart vil tvinge fram større audmjukskap enn vi av og til ser i dag.
mandag 3. desember 2007
Det er stille......
Innlegget kom i Fjordabladet sist tirsdag, men ikkje i dei andre tre avisene. Fjordingen ga tilbakemelding om at det var for langt, men dei andre har ikkje gitt lyd frå seg. Det VAR jo eit langt innlegg, skal innrømme det. All ære til Fjordabladet som trykte det. Men dette viser at det er veldig vanskeleg å nå ut til alle i Nordfjord via avisene, og det er vanskeleg å få til debattar om ting som vedrører alle i Nordfjord. Det er synd, for vi hadde trengt å auke samkjensla trur eg. Vi blir så små som enkeltkommunar, og Nordfjord er frå før ein utkant i Sogn og Fjordane. Eg ser fram til den dagen da vi har EI avis, men det kan muligens bli ei stund å vente.
Ja ja. Det ser ikkje ut som om det er nokon der ute som vil debattere med meg uansett, så det er kanskje ikkje så farleg.....
Kollega Berit Aas beskreiv i 1979 noko ho kalte "Hersketeknikkar"
USYNLEGGJERING er ein av dei fem hersketeknikkane, og er slett ikkje berre brukt av menn for å undertrykke kvinner. Den viser seg å vere effektiv i andre samanhengar også.
Ja ja. Det ser ikkje ut som om det er nokon der ute som vil debattere med meg uansett, så det er kanskje ikkje så farleg.....
Kollega Berit Aas beskreiv i 1979 noko ho kalte "Hersketeknikkar"
USYNLEGGJERING er ein av dei fem hersketeknikkane, og er slett ikkje berre brukt av menn for å undertrykke kvinner. Den viser seg å vere effektiv i andre samanhengar også.
lørdag 24. november 2007
Nytt avisinnlegg sendt!
I dag har eg sendt dette innlegget til alle dei fire lokalavisene i Nordfjord:
PSYKOLOGEN SIN PLASS I PSYKISK HELSEVERN I NORDFJORD
I lovverket som regulerer Psykisk helsevern i landet vårt er det sagt at alle behandlingsinstitusjonar MÅ ha tilgang til kunnskapane til både legespesialistar (psykiatrar) og psykologspesialistar. Det er lagt vekt på tverrfaglighet, fordi helsestyresmaktene meiner det er nødvendig å sikre at vi kjem pasientane i møte med størst mogleg fagleg breidde. Dette har som mål å sikre pasientane ei best mogleg vurdering og behandling, og skal fungere som ei kvalitetssikring.
Det er mange som lurer på kva som er skilnaden på ein psykiater og ein psykolog. Eg skal prøve å kome med ei forklaring.
For å ta psykologen først: Det er ein person med seks års universitetsutdanning i psykologi. Han må ha autorisasjon for å få praktisere, og er den einaste ved sida av legen som har eit sjølvstendig behandlingsansvar. Det tyder at dersom legen eller psykologen gjer noko ulovleg i jobben sin, så har dei sjølve juridisk ansvar for det. Dei kan med andre ord for eksempel ikkje dekke seg bak at dei handla på ordre frå sine overordna.
Psykologi da, kva er det? Det er ikkje det same som psykiatri. Psykologi er læra om normale menneskelege mentale prosessar og eigenskapar. Psykologar kan mykje om ting som tankeprosessar, minne, evner, kjensler og korleis omgivnader og hendingar påverkar oss. Utviklingsspykologi handlar mellom anna om korleis mennesket utviklar seg på desse områda.
Når ein psykolog blir tilsett i psykisk helsevern må han spesialisere seg i klinisk psykologi, og lære seg å behandle menneske med psykiske lidingar. Ei slik spesialistutdanning tek om lag fem år, og krev mellom anna praksis frå fleire andre arbeidsområde enn der ein er tilsett. Ein barne- og ungdomspsykolog må mellom anna ha røynsle med vaksne pasientar, og frå sengepost.
Kva er ein psykiater da? Jo, han har ei seks år lang medisinsk utdanning bak seg (er ”doktor”), og har deretter valgt å spesialisere seg i psykiatri, altså læra om psykiske sjukdomar. Eg veit ikkje så mykje om denne spesialiseringa anna enn at den er temmeleg omfattande, inneber mykje og variert praksis, og tek minst fem år.
Når det gjeld Psykisk helsevern på spesialist-nivå har vi i Nordfjord i dag Nordfjord psykiatrisenter(NPS), og Psykisk helsevern for barn og unge (”BUP”). NPS omfattar to sengepostar og ein poliklinikk, og målgruppa er dei frå 18 år og oppover. BUP er ein poliklinikk for barn og ungdom. (Ein poliklinikk er ein stad der du får behandling på dagtid medan du bur heime, ein sengepost er ein stad der du får behandling medan du bur på staden. Det er ikkje lenger så skarpe skiller mellom desse behandlingsmåtane, fordi ein del behandling også kan gå føre seg i eller nær heimen til pasienten)
NPS gir som eg sa eit tilbod til dei i aldersgruppa 18 og oppover, og har både poliklinikk og sengepostar. Det seier seg sjølv at dei har eit mykje større pasientgrunnlag enn BUP. Spørsmålet eg vil fram til er: burde det ikkje vere atskilleg fleire psykologar ved NPS enn ved BUP, og kvifor er det ikkje det?
Eg vart tilsett som relativt nyutdanna psykolog ved Nordfjord-BUP i 93. Det er på grunnlag av mi etter kvart lange fartstid i Psykisk helsevern i Nordfjord at eg dristar meg til å ta opp desse problemstillingane. Eg vil nå lufte nokre tankar eg har gjort meg om psykologen sin posisjon og rolle i institusjonane våre.
Eg oppfattar det slik at den faglege filosofien som ligg bak alt pasientarbeidet som blir gjort av dei leiande psykiatrane ved NPS er basert på følgande:
-Trua på at psykiske sjukdomar i all hovudsak har med genetikk å gjere, er altså arvelege
-Trua på at oppveksttilhøve, nære relasjonar og sosiale faktorar ikkje er avgjerande for utvikling av eventuelle psykiske sjukdomar
-Trua på at det berre er medisinsk behandling (tablettar), kognitiv (tankemessig) behandling eller ECT (elektrosjokk), som hjelper mot psykiske sjukdomar
Det viktige er med andre ord:
a) Å sette rett diagnose
b) Å finne rett medisin - i rett dose
c) Å eventuelt nytte kognitive teknikkar og ulike treningsprogram etter strenge prosedyrer, for å lære pasienten korleis han skal/ikkje skal tenke og handle for å halde seg frisk.
Ut frå dette meiner ein truleg at å snakke med pasientar om kjensler, opplevingar og tankane dei har om livet, andre og seg sjølv, ikkje har noko for seg som ein del av ei behandling. Å ha ”barndommen” som tema i samtalebehandling blir truleg på bakgrunn av dette oppfatta som direkte latterleg.
Det er grunn til å tru at når leiarane står for ein slik tenkemåte, så fargar det det meste av arbeidet ved institusjonen, sjølv om det skulle finnast andre der som tenker annleis.
Korleis er det å vere psykolog på ein arbeidsplass der denne forståinga er innarbeidd? Eg vil tru at det er vanskeleg å nå fram med argumentasjon tufta på psykologisk fagkunnskap, og det er jo det ein psykolog først og fremst har å bidra med. Truleg vil ikkje dette opplevest som fagleg tilfredsstillande etter seks års universitetsutdanning. Vi må også hugse at psykologen står fullt ut ansvarleg for si eiga verksemd, og kan kome i vanskelege dilemma om han blir underlagt for snevre føringar definert av nokon med eit heilt anna fagsyn. Det er stor etterspørsel etter psykologisk kunnskap over heile landet, og ein kan som psykolog velge og vrake i jobbar. Ingen treng å bli på ein arbeidsplass ein ikkje trivst på.
I Nordfjord er vi i dag åtte psykologar i det offentlege systemet, og fem som driv privatpraksis. Av desse åtte er fire tilsett ved BUP. Dei har til saman 32 års fartstid på denne arbeidsplassen.(Høvesvis 14, 8, 6 og 4 år). Tre av dei fire er spesialistar, og det er tilsett nokon i alle stillingane. NPS har tre psykologar. Dei har samanlagt ca.12 års fartstid på NPS. (Høvesvis 3, 3 og 6 år). Ein er spesialist. NPS har fleire ledige stillingar. Fire av dei fem privatpraktiserande er spesialistar. Ein psykologspesialist arbeider i Familievernet.
Nå er det jo også slik at det er planlagt bygging av ny ruspost på Eid. Den er tenkt lagt til NPS, og kjem i tillegg til dei to dei har frå før. Det blir det første eigne rusbehandlingstiltaket i Sogn og Fjordane, og det er vi svært glade for. Likevel har eg nokre spørsmål i samband med denne nyetableringa. Korleis vil for eksempel dei nevnte vanskane med å rekruttere og behalde psykologar på NPS verke inn her?
Gjennom den store rusreforma i 2004 vart ansvaret for ruspasientar lagt til dei regionale helseforetaka, og forankra i spesialisthelseteneste-lovgjevinga. Dette skjedde mellom anna fordi ein tok på alvor at rusmisbruk og psykiske vanskar ofte heng saman. I moderne rusbehandling erkjenner ein at rusrelaterte problem er samansette, og at behandlinga må møtast med både psykologiske, sosiale og medisinske forståingsmåtar. Omgrepet tverrfagleg, spesialisert rusbehandling blir brukt. Korleis skal ein få til gode, tverrfaglege team på Eid om ei svært sentral yrkesgruppe på langt nær ikkje er til stades?
Det eg har skreve om her er mine private oppfatningar og refleksjonar, og eg er åpen for at eg kan ta feil. Skulle det likevel vere slik som eg trur, eller om det berre er slik til ein viss grad, så er eg svært bekymra for kva slags tilbod pasientane i Nordfjord får, og vil få framover. Eg er også oppteken av at vi må ha dette som eit åpent tema, slik at brukarane våre kan få eit innblikk i kva tenester vi kan (og ikkje kan) tilby, og slik at retten til fritt sjukehusval kan bli meir enn ein fin tanke på papiret.
For at vi i psykisk helsevern best mogleg skal kunne ta vare på det enkelte mennesket som kjem til oss for å få hjelp, må vi legge stor vekt på at alle relevante yrkesgrupper får gje sitt bidrag. Dette handlar ikkje først og fremst om å ta psykologane på alvor, men om å ta pasientane på alvor.
Herdis Bergset
Spesialist i klinisk barne- og ungdomspsykologi
nordfjordpsykolog.blogspot.com
PSYKOLOGEN SIN PLASS I PSYKISK HELSEVERN I NORDFJORD
I lovverket som regulerer Psykisk helsevern i landet vårt er det sagt at alle behandlingsinstitusjonar MÅ ha tilgang til kunnskapane til både legespesialistar (psykiatrar) og psykologspesialistar. Det er lagt vekt på tverrfaglighet, fordi helsestyresmaktene meiner det er nødvendig å sikre at vi kjem pasientane i møte med størst mogleg fagleg breidde. Dette har som mål å sikre pasientane ei best mogleg vurdering og behandling, og skal fungere som ei kvalitetssikring.
Det er mange som lurer på kva som er skilnaden på ein psykiater og ein psykolog. Eg skal prøve å kome med ei forklaring.
For å ta psykologen først: Det er ein person med seks års universitetsutdanning i psykologi. Han må ha autorisasjon for å få praktisere, og er den einaste ved sida av legen som har eit sjølvstendig behandlingsansvar. Det tyder at dersom legen eller psykologen gjer noko ulovleg i jobben sin, så har dei sjølve juridisk ansvar for det. Dei kan med andre ord for eksempel ikkje dekke seg bak at dei handla på ordre frå sine overordna.
Psykologi da, kva er det? Det er ikkje det same som psykiatri. Psykologi er læra om normale menneskelege mentale prosessar og eigenskapar. Psykologar kan mykje om ting som tankeprosessar, minne, evner, kjensler og korleis omgivnader og hendingar påverkar oss. Utviklingsspykologi handlar mellom anna om korleis mennesket utviklar seg på desse områda.
Når ein psykolog blir tilsett i psykisk helsevern må han spesialisere seg i klinisk psykologi, og lære seg å behandle menneske med psykiske lidingar. Ei slik spesialistutdanning tek om lag fem år, og krev mellom anna praksis frå fleire andre arbeidsområde enn der ein er tilsett. Ein barne- og ungdomspsykolog må mellom anna ha røynsle med vaksne pasientar, og frå sengepost.
Kva er ein psykiater da? Jo, han har ei seks år lang medisinsk utdanning bak seg (er ”doktor”), og har deretter valgt å spesialisere seg i psykiatri, altså læra om psykiske sjukdomar. Eg veit ikkje så mykje om denne spesialiseringa anna enn at den er temmeleg omfattande, inneber mykje og variert praksis, og tek minst fem år.
Når det gjeld Psykisk helsevern på spesialist-nivå har vi i Nordfjord i dag Nordfjord psykiatrisenter(NPS), og Psykisk helsevern for barn og unge (”BUP”). NPS omfattar to sengepostar og ein poliklinikk, og målgruppa er dei frå 18 år og oppover. BUP er ein poliklinikk for barn og ungdom. (Ein poliklinikk er ein stad der du får behandling på dagtid medan du bur heime, ein sengepost er ein stad der du får behandling medan du bur på staden. Det er ikkje lenger så skarpe skiller mellom desse behandlingsmåtane, fordi ein del behandling også kan gå føre seg i eller nær heimen til pasienten)
NPS gir som eg sa eit tilbod til dei i aldersgruppa 18 og oppover, og har både poliklinikk og sengepostar. Det seier seg sjølv at dei har eit mykje større pasientgrunnlag enn BUP. Spørsmålet eg vil fram til er: burde det ikkje vere atskilleg fleire psykologar ved NPS enn ved BUP, og kvifor er det ikkje det?
Eg vart tilsett som relativt nyutdanna psykolog ved Nordfjord-BUP i 93. Det er på grunnlag av mi etter kvart lange fartstid i Psykisk helsevern i Nordfjord at eg dristar meg til å ta opp desse problemstillingane. Eg vil nå lufte nokre tankar eg har gjort meg om psykologen sin posisjon og rolle i institusjonane våre.
Eg oppfattar det slik at den faglege filosofien som ligg bak alt pasientarbeidet som blir gjort av dei leiande psykiatrane ved NPS er basert på følgande:
-Trua på at psykiske sjukdomar i all hovudsak har med genetikk å gjere, er altså arvelege
-Trua på at oppveksttilhøve, nære relasjonar og sosiale faktorar ikkje er avgjerande for utvikling av eventuelle psykiske sjukdomar
-Trua på at det berre er medisinsk behandling (tablettar), kognitiv (tankemessig) behandling eller ECT (elektrosjokk), som hjelper mot psykiske sjukdomar
Det viktige er med andre ord:
a) Å sette rett diagnose
b) Å finne rett medisin - i rett dose
c) Å eventuelt nytte kognitive teknikkar og ulike treningsprogram etter strenge prosedyrer, for å lære pasienten korleis han skal/ikkje skal tenke og handle for å halde seg frisk.
Ut frå dette meiner ein truleg at å snakke med pasientar om kjensler, opplevingar og tankane dei har om livet, andre og seg sjølv, ikkje har noko for seg som ein del av ei behandling. Å ha ”barndommen” som tema i samtalebehandling blir truleg på bakgrunn av dette oppfatta som direkte latterleg.
Det er grunn til å tru at når leiarane står for ein slik tenkemåte, så fargar det det meste av arbeidet ved institusjonen, sjølv om det skulle finnast andre der som tenker annleis.
Korleis er det å vere psykolog på ein arbeidsplass der denne forståinga er innarbeidd? Eg vil tru at det er vanskeleg å nå fram med argumentasjon tufta på psykologisk fagkunnskap, og det er jo det ein psykolog først og fremst har å bidra med. Truleg vil ikkje dette opplevest som fagleg tilfredsstillande etter seks års universitetsutdanning. Vi må også hugse at psykologen står fullt ut ansvarleg for si eiga verksemd, og kan kome i vanskelege dilemma om han blir underlagt for snevre føringar definert av nokon med eit heilt anna fagsyn. Det er stor etterspørsel etter psykologisk kunnskap over heile landet, og ein kan som psykolog velge og vrake i jobbar. Ingen treng å bli på ein arbeidsplass ein ikkje trivst på.
I Nordfjord er vi i dag åtte psykologar i det offentlege systemet, og fem som driv privatpraksis. Av desse åtte er fire tilsett ved BUP. Dei har til saman 32 års fartstid på denne arbeidsplassen.(Høvesvis 14, 8, 6 og 4 år). Tre av dei fire er spesialistar, og det er tilsett nokon i alle stillingane. NPS har tre psykologar. Dei har samanlagt ca.12 års fartstid på NPS. (Høvesvis 3, 3 og 6 år). Ein er spesialist. NPS har fleire ledige stillingar. Fire av dei fem privatpraktiserande er spesialistar. Ein psykologspesialist arbeider i Familievernet.
Nå er det jo også slik at det er planlagt bygging av ny ruspost på Eid. Den er tenkt lagt til NPS, og kjem i tillegg til dei to dei har frå før. Det blir det første eigne rusbehandlingstiltaket i Sogn og Fjordane, og det er vi svært glade for. Likevel har eg nokre spørsmål i samband med denne nyetableringa. Korleis vil for eksempel dei nevnte vanskane med å rekruttere og behalde psykologar på NPS verke inn her?
Gjennom den store rusreforma i 2004 vart ansvaret for ruspasientar lagt til dei regionale helseforetaka, og forankra i spesialisthelseteneste-lovgjevinga. Dette skjedde mellom anna fordi ein tok på alvor at rusmisbruk og psykiske vanskar ofte heng saman. I moderne rusbehandling erkjenner ein at rusrelaterte problem er samansette, og at behandlinga må møtast med både psykologiske, sosiale og medisinske forståingsmåtar. Omgrepet tverrfagleg, spesialisert rusbehandling blir brukt. Korleis skal ein få til gode, tverrfaglege team på Eid om ei svært sentral yrkesgruppe på langt nær ikkje er til stades?
Det eg har skreve om her er mine private oppfatningar og refleksjonar, og eg er åpen for at eg kan ta feil. Skulle det likevel vere slik som eg trur, eller om det berre er slik til ein viss grad, så er eg svært bekymra for kva slags tilbod pasientane i Nordfjord får, og vil få framover. Eg er også oppteken av at vi må ha dette som eit åpent tema, slik at brukarane våre kan få eit innblikk i kva tenester vi kan (og ikkje kan) tilby, og slik at retten til fritt sjukehusval kan bli meir enn ein fin tanke på papiret.
For at vi i psykisk helsevern best mogleg skal kunne ta vare på det enkelte mennesket som kjem til oss for å få hjelp, må vi legge stor vekt på at alle relevante yrkesgrupper får gje sitt bidrag. Dette handlar ikkje først og fremst om å ta psykologane på alvor, men om å ta pasientane på alvor.
Herdis Bergset
Spesialist i klinisk barne- og ungdomspsykologi
nordfjordpsykolog.blogspot.com
torsdag 15. november 2007
Ingen svar på innlegget
Nei, det kom ingen reaksjonar på innlegget i Fjordabladet. Eg var ikkje så overraska over det. Det eg vart overrraska over var at eg fekk MANGE positive munnlege reaksjonar på innlegget frå folk i bygda. Reaksjonane kom frå ulike personar, dei fleste med ei eller anna tilknytning til helsevesenet. Eg har inntrykk av at mange kjenner seg igjen i det eg beskriv. Så seint som i dag fekk eg ein positiv kommentar, over ein månad etterpå!
Eg har skreve eit nytt innlegg. Denne gongen lurer eg på om eg skal sende det til alle lokalavisene i Nordfjord, i alle fall dei tre største som er Fjordenes tidende, Fjordabladet og Fjordingen.
(Eg meiner forresten det er ille at Nordfjord ikkje har ei lokalavis som dekker heile distriktet med ca. 30000 innbyggarar! Det ville bidra til å binde oss saman, slik at vi sluttar å isolere oss i kvar våre kommunar, men kan byrje å bygge opp ein "Nordfjord-identitet". Det er nå mi meining.....)
Eg har skreve eit nytt innlegg. Denne gongen lurer eg på om eg skal sende det til alle lokalavisene i Nordfjord, i alle fall dei tre største som er Fjordenes tidende, Fjordabladet og Fjordingen.
(Eg meiner forresten det er ille at Nordfjord ikkje har ei lokalavis som dekker heile distriktet med ca. 30000 innbyggarar! Det ville bidra til å binde oss saman, slik at vi sluttar å isolere oss i kvar våre kommunar, men kan byrje å bygge opp ein "Nordfjord-identitet". Det er nå mi meining.....)
torsdag 4. oktober 2007
Psykisk helsevern er viktig
Eg hadde i dag eit innlegg i Fjordabladet om manglande samarbeid og faglege motsetnader i Psykisk helsevern i Nordfjord. Dette er ei lita avis som stort sett dekker Eid kommune i Nordfjord.
Fordi eg meiner at dette avisinnlegget bør vere tilgjengeleg for fleire enn dei som les Fjordabladet, legg eg det ut her.
Etter kvart får vi sjå om det blir fleire innlegg frå meg, og om det kjem ein debatt i kjølvatnet av innlegget mitt.
Her kan du lese det som stod i avisa i dag:
PSYKISK HELSEVERN I NORDFJORD – SAMARBEID?
Eg har snart jobba 14 år som psykolog på BUP-Nordfjord. (Pykisk helsevern for barn og unge). Eg har i desse åra utdanna meg som spesialist, og har i tillegg ei treåring psykoterapiutdanning. Eg meiner eg har såpass oversikt over fagfeltet både her i Nordfjord og ellers i landet at eg kan stå for det eg vil skrive om her.
For å hjelpe klientane best muleg er det ofte nødvendig å samarbeide med vaksenpsykiatrien (Psykisk helsevern for vaksne) og andre delar av helsevesenet. Dette samarbeidet er ofte svært vanskeleg å få til, noko som sjølvsagt gjer at behandlingstilbodet blir dårlegare enn det skulle vore!
Kvifor er det slik?
Eg vil gjerne få kome med eit eksempel som er oppdikta, men kunne vore verkeleg: Ein ung, deprimert mann på 18 år gjekk i behandling hos ein psykolog på BUP, men måtte etter kvart overførast til vaksenpsykiatrien på grunn av alderen, og fordi ein såg at han ville ha bruk for oppfølging over lengre tid. (BUP har ansvar for dei mellom 0 og 18). Om han var medisinert eller ikkje er ikkje poenget her. I første samtalen med psykiateren slo vedkomande fast at guten leid av ein genetisk arveleg tendens til å reagere på belastningar i livet med depresjon. Fleire i familien var nemleg også plaga med depresjon. Det låg i korta at det ikkje hadde noko hensikt å forsette behandlinga hos psykologen. Guten hadde hatt store psykososiale belastningar i oppveksten, mellom annna hadde han i mange år vore dregen mellom to foreldre i ei bitter parkonflikt før og etter eit samlivsbrot. Psykologen hadde i samråd med guten jobba med desse temaene i samtaleterapi, og det var tilhøvet til foreldre og søsken og hans rolle i det som hadde skjedd, som var det denne plaga og forvirra ungdommen ville snakke om.
For å gjere ei lang historie kort, så endte det med at pasienten ikkje greide å få desse to forklaringsmodellane til å henge saman. Var det biologisk uflaks som var årsaken til all smerten, og var løysinga på problemet å ta medisin – kanskje resten av livet? Vedkomande fekk beskjed om å lære seg teknikkar for å kunne leve med problemet sitt. Psykologen si tilnærming innebar kanskje ei meir strevsam løysing for guten, men tok sikte på å gje ein ungdom ved starten av sitt vaksne liv ei større oppleving av ansvar for eigen lagnad, ein tryggare identitet og større grad av forståing av eigen situasjon. Alternativet er ei fatalistisk tru på at genene styrer alt, og at det berre er medisin som kan vere til hjelp. I den samanhengen er opplevingar, kjensler og identitet ikkje reikna som viktig. Eg meiner dei er det.
Korleis skal vi fagfolk greie å få til ein dialog rundt dette? Korleis skal vi greie å unngå at våre ulike perspektiv øydelegg for pasientane våre? Eg meiner det skillet eg her har beskreve representerer ein fagleg ”avgrunn”. Teoretiske motsetnader kan bli så store i enkeltsaker at vi står i fare for å la pasientane våre forsvinne i denne avgrunnen, og at ingen av dei tauendane vi har å tilby frå kvar vår kant er lange nok til å redde nokon opp igjen om vi ikkje samarbeider.
Eg er ingen motstandar av medisin. Poenget mitt er ikkje å setje psykologisk behandling og medisinsk behandling opp mot kvarandre som to uforenlege vegar mot same mål. Eg utelukkar heller ikkje at det ofte også ligg genetisk sårbarhet bak sjukdomsutvikling.
Eg stiller berre spørsmålet om det er rett å sjå fullstendig vekk frå psykologiske, kjenslemessige og miljømessige faktorar? Eg lurer også på korleis vi etisk sett kan leve med å ta frå unge menneske utan livserfaring og mulighet til å vurdere alternativa, ansvaret for si eiga mentale helse? Det skjer om vi ikkje greier å formidle nyansane i ulike forståingsmodellar, og bidra til auka refleksjon og forståing i staden for det motsette. Eg opplever at det av og til blir nytta overforenkla og til tider fordummande og banale faglege forståingsmodellar som kanskje gir medisinaren større suksessrate der og da, men som ikkje fremmer psykisk helse på lengre sikt.
Dette seier eg ut frå snart 14 års fartstid i Psykisk helsevern for barn og unge, og utallige forsøk på å få til eit samarbeid med enkelte legar både i spesialisthelsetenesta og kommunehelsetenesta i Nordfjord. Eg vil her gjerne tilføye at dei aller fleste heldigvis har evna til eit nyansert og reflektert syn på psykiske lidingar, men dessverre ikkje alle.
Etter å ha ”bøygd nakken” i alle desse åra, i trua på at brukarane våre i det minste evnar å skille mellom skitt og kanel, har eg nå kome fram til at grensa er nådd. Det er på høg tid at nokon tek til motmæle mot det eg oppfattar som ei for snever tilnærming til psykiske lidingar. Dette handlar ikkje om at eg etter kvart byrjar å få litt vondt i nakken, men om hundrevis av menneske som har bruk for hjelp frå Psykisk helsevern kvart år, og korleis dei faktisk har krav på å bli møtt.
Herdis Bergset
Psykologspesialist i klinisk barne- og ungdomspsykologi
Fordi eg meiner at dette avisinnlegget bør vere tilgjengeleg for fleire enn dei som les Fjordabladet, legg eg det ut her.
Etter kvart får vi sjå om det blir fleire innlegg frå meg, og om det kjem ein debatt i kjølvatnet av innlegget mitt.
Her kan du lese det som stod i avisa i dag:
PSYKISK HELSEVERN I NORDFJORD – SAMARBEID?
Eg har snart jobba 14 år som psykolog på BUP-Nordfjord. (Pykisk helsevern for barn og unge). Eg har i desse åra utdanna meg som spesialist, og har i tillegg ei treåring psykoterapiutdanning. Eg meiner eg har såpass oversikt over fagfeltet både her i Nordfjord og ellers i landet at eg kan stå for det eg vil skrive om her.
For å hjelpe klientane best muleg er det ofte nødvendig å samarbeide med vaksenpsykiatrien (Psykisk helsevern for vaksne) og andre delar av helsevesenet. Dette samarbeidet er ofte svært vanskeleg å få til, noko som sjølvsagt gjer at behandlingstilbodet blir dårlegare enn det skulle vore!
Kvifor er det slik?
Eg vil gjerne få kome med eit eksempel som er oppdikta, men kunne vore verkeleg: Ein ung, deprimert mann på 18 år gjekk i behandling hos ein psykolog på BUP, men måtte etter kvart overførast til vaksenpsykiatrien på grunn av alderen, og fordi ein såg at han ville ha bruk for oppfølging over lengre tid. (BUP har ansvar for dei mellom 0 og 18). Om han var medisinert eller ikkje er ikkje poenget her. I første samtalen med psykiateren slo vedkomande fast at guten leid av ein genetisk arveleg tendens til å reagere på belastningar i livet med depresjon. Fleire i familien var nemleg også plaga med depresjon. Det låg i korta at det ikkje hadde noko hensikt å forsette behandlinga hos psykologen. Guten hadde hatt store psykososiale belastningar i oppveksten, mellom annna hadde han i mange år vore dregen mellom to foreldre i ei bitter parkonflikt før og etter eit samlivsbrot. Psykologen hadde i samråd med guten jobba med desse temaene i samtaleterapi, og det var tilhøvet til foreldre og søsken og hans rolle i det som hadde skjedd, som var det denne plaga og forvirra ungdommen ville snakke om.
For å gjere ei lang historie kort, så endte det med at pasienten ikkje greide å få desse to forklaringsmodellane til å henge saman. Var det biologisk uflaks som var årsaken til all smerten, og var løysinga på problemet å ta medisin – kanskje resten av livet? Vedkomande fekk beskjed om å lære seg teknikkar for å kunne leve med problemet sitt. Psykologen si tilnærming innebar kanskje ei meir strevsam løysing for guten, men tok sikte på å gje ein ungdom ved starten av sitt vaksne liv ei større oppleving av ansvar for eigen lagnad, ein tryggare identitet og større grad av forståing av eigen situasjon. Alternativet er ei fatalistisk tru på at genene styrer alt, og at det berre er medisin som kan vere til hjelp. I den samanhengen er opplevingar, kjensler og identitet ikkje reikna som viktig. Eg meiner dei er det.
Korleis skal vi fagfolk greie å få til ein dialog rundt dette? Korleis skal vi greie å unngå at våre ulike perspektiv øydelegg for pasientane våre? Eg meiner det skillet eg her har beskreve representerer ein fagleg ”avgrunn”. Teoretiske motsetnader kan bli så store i enkeltsaker at vi står i fare for å la pasientane våre forsvinne i denne avgrunnen, og at ingen av dei tauendane vi har å tilby frå kvar vår kant er lange nok til å redde nokon opp igjen om vi ikkje samarbeider.
Eg er ingen motstandar av medisin. Poenget mitt er ikkje å setje psykologisk behandling og medisinsk behandling opp mot kvarandre som to uforenlege vegar mot same mål. Eg utelukkar heller ikkje at det ofte også ligg genetisk sårbarhet bak sjukdomsutvikling.
Eg stiller berre spørsmålet om det er rett å sjå fullstendig vekk frå psykologiske, kjenslemessige og miljømessige faktorar? Eg lurer også på korleis vi etisk sett kan leve med å ta frå unge menneske utan livserfaring og mulighet til å vurdere alternativa, ansvaret for si eiga mentale helse? Det skjer om vi ikkje greier å formidle nyansane i ulike forståingsmodellar, og bidra til auka refleksjon og forståing i staden for det motsette. Eg opplever at det av og til blir nytta overforenkla og til tider fordummande og banale faglege forståingsmodellar som kanskje gir medisinaren større suksessrate der og da, men som ikkje fremmer psykisk helse på lengre sikt.
Dette seier eg ut frå snart 14 års fartstid i Psykisk helsevern for barn og unge, og utallige forsøk på å få til eit samarbeid med enkelte legar både i spesialisthelsetenesta og kommunehelsetenesta i Nordfjord. Eg vil her gjerne tilføye at dei aller fleste heldigvis har evna til eit nyansert og reflektert syn på psykiske lidingar, men dessverre ikkje alle.
Etter å ha ”bøygd nakken” i alle desse åra, i trua på at brukarane våre i det minste evnar å skille mellom skitt og kanel, har eg nå kome fram til at grensa er nådd. Det er på høg tid at nokon tek til motmæle mot det eg oppfattar som ei for snever tilnærming til psykiske lidingar. Dette handlar ikkje om at eg etter kvart byrjar å få litt vondt i nakken, men om hundrevis av menneske som har bruk for hjelp frå Psykisk helsevern kvart år, og korleis dei faktisk har krav på å bli møtt.
Herdis Bergset
Psykologspesialist i klinisk barne- og ungdomspsykologi
Abonner på:
Innlegg (Atom)